Mehmet Erbay werd geboren in 1942 in het Battal dorp in Gaziantep, Turkije. Zijn leven was allesbehalve makkelijk. “Mijn jeugd was zwaar. Mijn moeder stierf toen ik vier jaar oud was,” vertelt hij. “Kort na haar dood hertrouwde mijn vader. Alleen ik weet wat ik heb meegemaakt.” Mehmet groeide op in een groot gezin, met één zus en vier broers van zijn eigen moeder, en zeven stiefbroers en -zussen van zijn stiefmoeder. “We waren samen met twaalf broers en zussen,” zegt hij, “en ik had nauwelijks de kans om naar Gaziantep te gaan, misschien één keer per jaar.”

Mehmet had nooit een formele opleiding en zijn vermogen om zich een weg te vinden in de wereld was grotendeels autodidactisch. “Ik heb nooit een formele opleiding gehad. In Gaziantep of Ankara had ik nooit problemen om mijn weg te vinden en hierheen te komen,” zegt hij, glimlachend over zijn vermogen om zich aan te passen.

In 1964 kwam Mehmet naar België en begon als mijnwerker. Het duurde niet lang voordat hij zijn vrouw in 1965 naar België bracht. “Toen ik hier een jaar was, ging ik terug naar Turkije en bracht ik mijn vrouw naar België. De mijnbouwbedrijven stimuleerden ons om onze vrouwen en kinderen hierheen te brengen,” legt hij uit.

Zijn herinneringen aan zijn vroege jaren in België zijn gemengd met waardering voor de hulp die hij van de lokale bevolking kreeg. “Toen ik hier kwam, was er een bakker in de Dennestraat. We kregen ons salaris op de 15e van elke maand. We gaven onze schuld aan de bakker en betaalden die af zodra we ons salaris ontvingen. Er was een slager genaamd Luis die zei: ‘Hier is varkensvlees, in de andere machine is rundvlees.’ Wij kochten het vlees op basis van dat,” vertelt hij. “De lokale winkeliers probeerden snel onze cultuur te begrijpen en hielpen ons.”

Maar ondanks de steun van de Belgen, had Mehmet veel financiële zorgen. “Elke keer als ik iemand geld leende, kreeg ik het niet terug,” zegt hij, met een zucht. “In dit land heb ik veel geld verdiend, maar mijn omgeving heeft het opgegeten. In Turkije heb ik alleen één huis, dat is alles. Zo heb ik geen grote investeringen kunnen maken.”

Toen Mehmet in België aankwam, begon hij met weinig, maar het duurde niet lang voordat hij zich een gezin en een leven opbouwde. “Ik kwam hier met twee mensen, nu heb ik een groot gezin. Ik heb zes kinderen en 17 kleinkinderen,” zegt hij trots. “Ze zijn hier allemaal geboren en hebben hun opleiding hier afgerond. Ze werken of hebben hun eigen bedrijf. Financieel hebben ze geen hulp meer nodig van mij.” Op een dag, tijdens een verjaardagsfeest, zag hij de hele familie bijeen. “Toen ik die menigte zag, kon ik mijn tranen niet bedwingen. Ik kwam hier met twee mensen, nu hebben we een heel leger,” zegt hij, zijn ogen glinsterend van trots.

Mehmet werkte 27 jaar in de mijnen, waarvan vele nachtdiensten. “Het is niet makkelijk, ik werkte 27 jaar lang in de nachtdiensten. Ik haalde mijn brood uit de rotsen. Ik voedde mijn kinderen met het geld dat ik verdiende met mijn zweet,” zegt hij, terwijl hij terugdenkt aan de zware jaren in de mijnen.

Voor Mehmet en zijn gezin waren de moeilijkheden niet altijd het gevolg van het land zelf, maar van de culturele barrières die ze moesten overbruggen. “We hebben hier niet veel moeilijkheden gehad. Als we naar de bank gingen, zou mijn vrouw haar handtekening zetten omdat ik niet kon lezen of schrijven. Ze hielpen ons vaak in veel zaken. We werden altijd met begrip behandeld,” zegt hij. Hij voelt diepe dankbaarheid voor België. “We hebben veel van dit land geprofiteerd. Als ik in Turkije was gebleven, zou ik al lang dood zijn. Ik had geen bezittingen, geen land, ik zou daar niet kunnen overleven,” voegt hij eraan toe.

Het idee om zich volledig aan België te binden, was voor Mehmet niet altijd vanzelfsprekend. “Toen ik hier voor het eerst kwam, was de situatie in België niet goed. Vrouwen liepen rond in houten schoenen. Ze hadden geen luxeleven. Alles veranderde met de tijd,” zegt hij. “Wij hebben een grote bijdrage geleverd aan de economie van dit land.” Toch stuitte hij op wat culturele verschillen. “Ik had een vriend uit Urfa, Halil, die boos was toen ik een huis kocht. Hij zei: ‘Ga je een kafir worden door dit huis te kopen?’” zegt hij, lachend. “Maar na een tijdje besefte ik dat het een goede beslissing was om dat huis te kopen.”

Mehmet kijkt nu terug op de veranderingen die hij in de gemeenschap heeft gezien. “De situatie van de Turkse gemeenschap in België is beter dan vroeger. Vroeger was het moeilijk om zelfs maar een café met twee glazen alcohol te beheren. Nu is het inkomen beter, er is meer respect en iedereen weet beter wat ze wel en niet moeten doen,” vertelt hij. “Vroeger waren de jongeren ongeschoold, opvliegend en moeilijk in de omgang. De nieuwe generatie is anders. Ze weten beter wat ze wel en niet moeten doen.”

Na 60 jaar in België heeft Mehmet een schat aan herinneringen. “Mijn vrouw had net een baby. Toen ik mijn pasgeboren dochter in het ziekenhuis zag, was ik verbaasd. Ze was zo zwart als kool. Ik reageerde door te zeggen: ‘Ze hebben de kinderen misschien verwisseld.’ Dit zeggen ze nog steeds als herinnering,” zegt hij met een glimlach, duidelijk genoten van het moment.

Er waren ook bizarre momenten in zijn leven. “We vergaten onze dochter bij een tankstation op de weg naar Turkije. We stopten voor een pauze bij het tankstation. Toen we verder reden, merkten we dat er een kind ontbrak in de auto. We waren erg bang, maar terwijl we terugreden, zagen we haar rennen en ons tegemoet komen,” vertelt hij, zichtbaar opgelucht.

De reis naar Turkije was soms vol verrassingen. “Op een keer reed ik tegen een steen aan. Blijkbaar hadden ze een steen op de weg gelegd en deze bedekt met een krant. Het was een valstrik, en toen we eroverheen reden, brak de rem van de auto, wat ons veel moeite kostte,” zegt hij, met een glimlach om de herinnering te relativeren.

Tegenwoordig is het moeilijk om naar Turkije terug te keren. “Nu gaat er alleen nog een begrafenis van hier terug. Onze kinderen en kleinkinderen zijn hier geboren en opgegroeid. Ze zijn nu Belgen. Als ze naar Turkije zouden gaan, zouden ze het daar moeilijk hebben om zich aan te passen,” zegt Mehmet, die zich bewust is van de verandering in zijn familie en gemeenschap. “We hadden moeilijkheden als eerste generatie, maar degenen die terugkeerden, hebben moeite om zich daar aan te passen aan de nieuwe situatie. Turkije heeft ook zijn eigen uitdagingen. Dit is de werkelijkheid,” sluit hij af, de realiteit van zijn lange leven in België reflecterend.

MEHMET ERBAY

BERİNGEN

Ben Gaziantep Battal köyü doğumluyum. Belçika’ya 1964 yılında geldim. 1965 yılında ise eşimi getirdim.

Benim çok macera dolu bir hayatım oldu. Kimsesiz büyüdüm. Küçücük yaşta anam öldü. Ben 4 yaşındaymışım. Anam öldükten hemen sonra babam yeniden evlendi. Benim çektiğimi bir ben bilirim.

Biz 5 kardeşiz, 1 kız 4 erkek kardeşim var. Analığım da ise 7 çocuk var. Hep beraber 12 kardeştik.

Benim çocukluğum köyde geçti. Antep belki senede 1 defa ya gider, ya da gidemezdim.

Benim okumuşluğum yok. Ne Antep’te ne de Ankara’da hiç sorunum olmadan yol iz bulup buralara geldim. Benim çevrem halen okur yazar olup olmadığımı bilmez.

1963 yılında evlenmiştim. Burada geldikten 1 yıl sonra Türkiye’ye gidip eşimi buraya getirdim. O zamanlar Maden Ocağı idaresi de eşlerinizi, çocuklarınızı buraya getirmeyi teşvik ediyordu.

Belçikalılar Bize Çok yardımcı Oldular

İlk geldiğimde Dennestraat’ta bir fırıncı vardı. Maaşımızı her ayın 15.inde alırdık. Fırıncıya yazdırırdık. Maaşımızı alınca borcumuzu öderdik. Luis diye bir kasap vardı. Bize ‘’bunda domuz eti, diğer makinada dana eti var’’ derdi. Biz eti ona göre alırdık. Buranın esnafı kısa zamanda bizim kültürümüzü öğrenmeye çalıştılar ve bize yardımcı oldular.

Kime Borç Para Verdiysem Geri Alamadım

Bu ülkede çok para kazandım ancak paramı çevrem yedi. Türkiye’de sadece bir evim var o kadar. Böylece ciddi bir yatırım da yapamadım. Tarla almıştım, fıstık arazim vardı hepsini sattım.

Köyde durumun biraz farklı oldumu insana hayatı zehir ediyorlar. İsteyene para verirsen iyisin, vermezsen kötüsün. Kendi malını ağız tadıyla yiyemiyorsun.

Buraya 2 Kişi Geldim, Şimdi İse Kocaman Bir Ailem Var.

Benim 6 çocuğum ve 17 torunum var. Çocuklarım ve torunlarım hepsi burada doğdular. Eğitimlerini burada aldılar. Hepsi çalışıyor ya da kendi iş yerleri var. Bana maddi yönden bir ihtiyaçları yok. Birgün bir doğum günü vesilesiyle bütün aile bireyleri buluştuk. O kalabalığı görünce göz yaşlarıma hâkim olamadım. Buraya 2 kişi gelmiştim, şimdi ise koca bir ordu olduk.

Ben Belçika’ya Gelmiş Olmaktan Çok Mutluyum.

Madende tam 27 yıl çalıştım. Dile kolay tam 27 yıl gece postası çalıştım. Ekmeğimi adeta taştan çıkardım. Çoluk çocuğumu alın terimle kazandığım para ile büyüttüm.

Burada fazla zorluğumuz olmadı. Bankaya falan giderdik, ben okur yazar olmadığım için imzayı eşim atardı. Birçok konuda bizlere kolaylıklar sağlarlardı. Hep hoş görü ile karşılaştık.

Buranın çok ekmeğini yedik. Ben Türkiye’de olmam çoktan ölmüştüm. Mal yok, mülk yok, yaşayamazdım orada. Analık elinde büyüdük. Çok mağdur bir şekilde geçti çocukluğumuz. Analık olunca işler değişiyor.

Bu Ülkede Yeni Dostlar, Yeni Komşular Edindik.

Burada düzen kurduk, çocuklarımızı yetiştirdik, okutduk, iş güç sahibi oldular, yuva kurdular. Belçika’nın taşına toprağına kurban olurum. Belçika olmasa hayatım perişandı. Belçika’ya asla nankörlük edemem.

Burada çok az Gaziantepli var. Sadece birkaç kişi Antepli vardı. Daha çok Urfalı vardı. Aynı bölgeden olduğumuz için bazen akşamları bir araya gelir sohbet ederdik.

Belçika’da poliste benim ismim bilinmez. Bu ülkede 60 yıl yaşadım herhangi bir vukuatım olmadı.

Burada Ev Aldım, ‘’Gavur mu Olacaksın’’ Dediler

Buraya ilk geldiğimde Belçika’nın durumu çok iyi değildi. Kadınlar tahta ayakkabılarla gezerlerdi. Öyle lüks bir hayatları yoktu. Herşey zamanla değişti. Bizim bu ülkenin ekonomisine çok büyük katkımız oldu.

Bu ülkede zamanla bizlerde intibak etmeye başladık. İlk işimiz burada ev almak oldu. Urfalı Halil isminde bir arkadaşım vardı. Ben ev alınca bana kızdı, ‘’yahu sen gavur mu olacaksın da bu evi aldın’’ dedi. Aradan zaman geçti, şimdi iyi ki bu evi almışım diyorum.

İlk Nesil Eğitimsiz Ve Hırçındı

Belçika’da yaşayan Türklerin geçmişe göre durumları daha iyi. Eskiden iki bardak alkol alanı zapt etmek mümkün olmuyordu. Şimdi ise kazanç iyi, sevgi, saygı daha iyi, herkes neyi yapıp yapmayacağını daha iyi biliyor. Eskiden gençler daha eğitimsizdi, hırçındı, geçimsizdi. Artık yeni nesil öyle değil. Neyi yapıp neyi yapmayacağını daha iyi biliyorlar.

Bu ülkede çok hatıramız var.

Az zaman değil, aradan 60 yıl geçti. Eşim doğum yapmıştı. Hastanede yeni doğan kızımı görünce şaşırmıştım. Kömür gibiydi. ‘’Bu ne kızları karıştırmış olmasınlar’’ diye tepki göstermişim. Bunu halen söylerler.

Sıla Yolunda Kızımızı Benzin İstasyonunda Unuttuk

Türkiye’ye araba ile gittiğimiz yıllar oldu. Sıla yolunda herkes gibi bizim de yaşadıklarımız oldu. Bir seferinde kızımı benzin istasyonunda unuttuk. İhtiyaç molası için bir benzinlikte durmuştuk. Tekrar yola çıktık. Epey gittikten sonra arabada çocuklarda birinin olmadığını fark ettik. O zaman çok korkmuştuk, geri dönmeye çalışırken çocuğu koşa koşa bize doğru geldiğini gördük.

Taşın Üzerine Gazete Koyup Tuzak Kurmuşlar

Bir seferinde yolda giderken taşa çarptım. Meğerse yere taş koyup üzerini gazete ile örtmüşler. Tuzak yani, gazetenin üzerinden geçerken çarpama sonucu arabanın freni patlamış ve çok zahmet çekmiştik.

Bu Ülkeden Artık sadece Cenazemiz Gider

Bu ülkeden artık kesin dönüş yapmak çok zor. Bizim artık buradan sadece cenazemiz gider. Çocuklarımız, torunlarımız burada doğdular, burada yetiştiler. Onlar artık Belçika’nın birer vatandaşı durumunda. Türkiye’ye gitseler oraya intibak etmeleri çok zor. Biz nasıl ilk nesil olarak burada zorluklarımız oldu, geri dönenlerde orada yeni düzen kurmada zorlanıyorlar. Türkiye’nin kendi şartları da çok zor. Gerçek durum böyle.