Zehra Dönmez

Zehra Dönmez werd geboren in 1936 in het kleine dorp Üzümözü, gelegen in het district Şalpazarı in de provincie Trabzon. Haar jeugd viel samen met de donkere jaren voor de Tweede Wereldoorlog, een tijd die niet alleen in Europa maar ook in Turkije zijn schaduw wierp. Toen ze drie jaar oud was, verhuisde haar familie naar Hanyatak, een dorp in Akyazı, in de provincie Sakarya, waar ze haar jeugd doorbracht. Het was in deze periode dat haar leven, zoals voor veel anderen in Turkije, werd gekarakteriseerd door harde arbeid en de strijd om te overleven.

In haar vroege jaren werkte haar vader als mijnwerker in Zonguldak, wat een zware en gevaarlijke baan was. “Toen wij kinderen waren, werkte mijn vader als mijnwerker in Zonguldak. Maar toen ik trouwde, was hij niet meer bij ons,” herinnert Zehra zich. Op 17-jarige leeftijd stapte Zehra in het huwelijksbootje. Haar huwelijk bracht haar niet alleen een man, maar ook de zorg voor een groeiend gezin.

Haar man had drie kinderen uit een eerdere relatie, maar het eerste kind overleed tijdens de bevalling en het derde kind stierf op jonge leeftijd. Zehra kreeg uiteindelijk nog vijf kinderen. Het was een leven van vele opofferingen en uitdagingen, vooral toen haar man in 1962 besloot naar België te gaan om daar werk te zoeken. “Mijn man vertrok 's nachts naar België. Hij had geen geld op zak. We hadden maar één koe, die we voor 50 TL hadden gekocht. We verkochten de koe en een voorraad witte bonen die we voor de winter hadden bewaard.”

De reis naar België was zwaar. "Omdat er geen weg van ons dorp naar de stad was, moest hij 's nachts 30 km door bergen lopen," vertelt Zehra. Nadat hij zijn administratieve zaken in Turkije had geregeld, vertrok hij per vliegtuig naar België. Zehra bleef achter met vier kinderen en moest de zorg voor het gezin alleen dragen.

Het Verlangen en de Afscheid

Zehra beschrijft de tijd die volgde als een periode van wachten en verlangen. "In de eerste jaren had ik het erg zwaar. Mijn man was 18 maanden weg voordat hij voor het eerst op verlof kwam. Maar wij hadden een huis gekocht, een stuk land, en ik werkte hard. De graanopslag was altijd vol." Haar man werkte als mijnwerker in België, en hoewel ze af en toe op verlof kwamen, was het vaak een emotionele rollercoaster van afscheid en hoop. “De grootste moeilijkheden die we in België hadden, waren de taalproblemen,” herinnert Zehra zich. Ze had moeite om zich te verstaan met de lokale bevolking, vooral tijdens het winkelen.

In 1973 besloot Zehra met haar jongste zoon naar België te verhuizen, waar ze in een huis terechtkwamen dat zo basic was dat het nauwelijks als woning te herkennen was. “Het eerste huis waarin we verbleven had geen toilet, badkamer of keuken. Het was gewoon een huis met vier muren en een instabiele trap naar de zolder,” vertelt Zehra. Dit eenvoudige, maar harde bestaan was een weerspiegeling van het leven van veel migrantengezinnen in die tijd. Toch was er een vastberadenheid en een verlangen om een nieuw leven op te bouwen.

Een Leven van Arbeid en Opoffering

In België waren de moeilijkheden echter niet voorbij. In haar nieuwe land van bestemming maakte Zehra haar kinderen groot. Ze vertelt over de opvoeding van haar kinderen en hoe belangrijk onderwijs voor haar was. “Mijn man hechtte veel belang aan de opvoeding van de kinderen. We wilden dat onze kinderen in ieder geval een bepaald niveau van onderwijs haalden. Hij zei altijd tegen de kinderen: ‘De viervoeters, stap naar voren,’ een uitspraak die bedoeld was als een aansporing om te leren lezen en schrijven.” Zehra’s man, ondanks zijn zware werk, hield vast aan het idee van een betere toekomst voor hun kinderen.

De pijn van het afscheid en het harde werk leidde uiteindelijk tot een meer comfortabele situatie. Zehra en haar man konden een beter huis kopen en hun kinderen konden naar school gaan. Toch was het leven in België niet zonder verdriet en verlies. De dood van haar man in 2000, na 22 jaar hard werken, was een zware klap. “Mijn man had zijn doelen bereikt in België: hij had een huis gekocht, land, en hij had zijn kinderen naar school gestuurd,” zegt Zehra met trots. Ondanks zijn ziekte en vroegtijdige dood, hadden de keuzes die hij maakte een blijvende impact op de familie.

Leven in België: Vriendschappen en Terugkeer naar Turkije

Naast het harde werk en de vele uitdagingen, beschrijft Zehra ook de waardevolle vriendschappen die ze in België opbouwde. “In België hebben we veel nieuwe families leren kennen en een hechte band met hen opgebouwd. Mijn buurman Simon was een zeer goed mens. Hij lette niet op mijn gebrekkige Vlaams, maar probeerde me te begrijpen.” Deze vriendschappen waren belangrijk voor de familie, vooral in tijden van eenzaamheid en verdriet.

Zehra en haar man reisden regelmatig naar Turkije, maar niet zonder moeilijkheden. Op een van deze reizen kreeg Zehra hevige pijn in haar nieren. “Ik vroeg mijn man om me van een klif te duwen en verder te gaan zonder mij, maar we bereikten uiteindelijk Turkije en werd behandeld in een geneeskrachtig watercentrum in Sakarya, waar ik herstelde van nierstenen,” vertelt Zehra. De reis symboliseerde de veerkracht die haar leven doorstroomde: ondanks de obstakels bleef ze volharden.

Reflectie op een Lang Leven

Nu, op 60 jaar na het vertrek van haar man naar België, kijkt Zehra terug op haar leven en de impact van haar keuzes. “Turkije is ons vaderland. We houden van Turkije. Maar dankzij België hebben we een leven kunnen opbouwen, geld kunnen verdienen, een huis kunnen kopen, onze kinderen naar school kunnen sturen en hen grootgebracht.” Ze waardeert de kansen die België hen bood, maar haar verlangen om uiteindelijk in Turkije begraven te worden, blijft onverminderd sterk. “Wanneer ik sterf, wil ik naast mijn man in Turkije begraven worden. We hebben daar een familiegraf, en mijn man ligt daar al.”

Zehra’s verhaal is er een van moed, liefde en doorzettingsvermogen. Het is het verhaal van een vrouw die haar familie door moeilijke tijden leidde en zich altijd het leven voorstelde dat haar kinderen zouden hebben. Een leven waarin zij, ondanks het lijden, zich niet neerlegde bij de omstandigheden, maar vastbesloten was een toekomst te creëren voor de volgende generatie.

ZEHRA DÖNMEZ

HEUSDEN-ZOLDER

Ben 1936 yılında Trabzon Şalpazarı İlçesi Üzümözü köyünde doğdum. İkinci Dünya Savaşı öncesi 3 yaşlarındayken ailem Sakarya Akyazı İlçesi Hanyatak köyüne gelerek yerleşti. Çocukluğum bu köyde geçti. Bu köyde 17 yaşında iken evlendim.

Babam Zonguldak’ta Maden İşçisiydi.

Babam bizim çocukluğumuzda Zonguldak’ta maden işçisi olarak çalışıyordu. Ben evlendiğimde babam yanımızda yoktu. Annemin yanındayken bebeklerle ilgileniyordum. Hayvanları otlatmaya gidiyordum. Biz o zamanlar evde 2 erkek 4 kız 6 kişiydik.

Eşim askere gidene kadar 3 doğum yapmıştım. Bunlarda ilki doğum esnasında hayatını kaybetti. İkinci çocuğum halen hayatta, üçüncüsünü ise 3 yaşlarında kaybettim. Ondan sonra 5 çocuğum daha oldu. Şu anda hayatta 6 çocuğum var.

Eşim Tesadüfen İşçi Bulma Kurumuna Yazılmıştı.

Eşim askerlik hizmetini tamamladıktan sonra köye geri döndü ve kendi arazilerinde çalışmaya başladı. Ancak aile sürekli büyüyordu. Toprak ve imkanlar azdı. Yavaş yavaş dışarıda çalışmaya yeni kazanç yolları aramaya başladılar. Belçika’ya gelmeden önce Sakarya Karasu ilçesi köylerinde kardeşi ile birlikte yevmiyeci olarak fındık toplamaya gitmişlerdi. O dönemde çevrelerinden yurtdışına işçi olarak gidenler olduğunu duymuşlar. Böylece 1962 yılında Sakarya’da İşçi ve İş Bulma Kurumuna giderek yurtdışına işçi olarak gitmek üzere yazılmışlar. Aylar sonra yurtdışına gitmek üzere listeye alındığı ile ilgili bir yazı geldi.

Eşim Bir Gece Yarısı Belçika İçin Yola Çıktı.

Cebinde hiç para yoktu. Kimseden borç alamıyorduk. Köy yeri herkes fakirdi. Bir ineğimiz vardı. Onu o zamanın parası ile 50 tl’ye satın almıştık. Elimizde para edecek fazla bir şey yoktu. Ahırımızdaki tek ineğimizi sattık, sonra kışın yemek üzere sakladığımız 1 teneke beyaz fasulyemiz vardı onu da sattık. Elimize geçen 3-5 kuruş ile hazırlıklara başladı.

1963 yılında bir gece vakti yola çıktı. Çünkü köyümüzden İlçeye araba yolu yoktu. Bir gün sonra resmi dairelerde iş görebilmek için sabah vakti orada olmak gerekiyordu. Bunun için gece karanlığında 30 km kadar dağ bayır yürümek lazımdı.

Sakarya’da resmi işlemleri tamamladıktan sonra Ankara’ya gitti. Orada sağlık muayenesinden geçtikten sonra Ankara’dan İstanbul’a ve oradan uçakla Belçika’ya gitti.

Ben 4 Çocukla Geride Kalmıştım.

Eşim Belçika’ya geldikten sonra çok zor bir dönem geçirdim. Eşim 18 ay sonra ilk defa izine gelmişti. Biraz para biriktirmişti. Ben çocuklarımla şehire inmek ve orada onları okula göndermek istiyordum. Ağabeyim birkaç sene önce köydeki arazilerini başkasına devredip Akyazı ilçesine yerleşmişti. Bende küçük bir ev alıp onlara yakın bir yerde olmak istedim. Böylece bir çıkmaz sokakta biriktirdiği ilk 18 bin lira karşılığında para ile küçük bir ev satın aldık ve oraya köyden göç ettik.

Ben Tam 10 Yıl Türkiye’de Eşimi Bekledim.

Eşim Belçika’ya geldikten sonra tam 10 yıl hep onu kesin dönüş yapacak birlikte yaşayacağız diye bekledim. Bazen izine geliyordu bazen de gelemiyordu. İlk önce evimizi aldık daha sonraki yıllarda arazi satın aldık. Bir mısır ambarı yaptırmıştım. Çok çalışıyordum. İlçede ineğim vardı. Tarladan yeşillikleri sırtımda eve taşıyordum. Mısır ambarım hep dolu olurdu. Zamanla evimizde bir bolluk oluştu.

İlk Oğlumu Küçük Yaşta Evlendirip Belçika’ya Eşimin Yanına Geldim.

İlçede çocuklarımı okula yazdırmıştım. Hepsi gayet iyi okuyorlardı. Onlarla yakından ilgilendim. 1973 yılında ilk oğlumu evlendirmiştim. Birkaç ay sonra eşim Türkiye’ye geldi. Yanında bize istek mektubu da getirmiş. Bir karar verdik ve en küçük oğlum ile birlikte ben de Belçika’ya geldim. Evlendirdiğim oğlum henüz İmam Hatip Lisesinde öğrenciydi. Zor şartlar insana zor kararlar aldırıyor. O yıl okula giden diğer 3 oğlumu ağabeylerine ve yengelerine emanet ederek eşimle birlikte küçük oğlumu da yanıma alarak Belçika’ya geldim. 

İlk Kaldığımız Evde Tuvalet, Banyo, Mutfak Yoktu.

Eşim ben buraya gelene kadar kantinlerde kalmış. Ben gelince burada bir ev tuttuk ve bir aile düzeni kurduk. Kaldığımız ilk ev birinci dünya harbi döneminde yapılmış. Evin içinde tuvalet yok, banyo yeri yok, mutfak yok, su yok. Tam bir dört duvar ve bir eğreti merdiven ile çatı altı 2 göz yerdi. Evde kış günlerinde ısınmak için bir kömür sobamız var. Yemeği de onun üzerinde yapıyordum. Sert bir rüzgâr olursa kiremitler uçuyor çocukların üzerine yağmur ya da kar yağdığı oluyordu. Evim tuvaleti evden 50 metre uzaktaydı. Bugün bunlar torunlarıma anlatınca mümkün değil, böyle yaşanmaz diye tepki gösteriyorlar. Ama gerçek böyleydi. Aradan yıllar geçti, elimiz biraz daha para görünce biraz daha derli toplu bir ev satın aldık ve oraya taşındık.

Gurbet Özlem, Hasret, Korku, Gözyaşı Demek.

Belçika’da 5 oğlan çocuğundan sonra 1 kızım olmuştu. Belçika’da 4 kişi Türkiye’de gelinim ile birlikte 5 kişi kocaman bir aile olmuştuk. Ancak parçalı bir aile, yarısı orada diğer yarısı burada. Özlem var, hasret var, korku var, gözyaşı var, her şey var.

Eşim Belçika’ya Bir Ev, Biraz Arazi ve Bir Traktör İçin Geldi.

Eşim Belçika’ya para kazanmak bir ev bir traktör ve bir parça yer almak amacıyla gelmişti. İlk etapta Türkiye’de bir bulmaya çok çalışmıştı. Ama Türkiye’de o zamanlar iş yoktu. Yeterli bir sanayi, fabrika falan yoktu. Yurt dışında iş var diye duyan gençlerin çoğu İşçi Bulma Kurumunun kapısında kuyruklar oluşturdu.

Belçika hikayesi başlayalı 60 yıl oldu. Eşim ekmek parası için gurbet yoluna çıktı bize ise beklemek ve göz yaşı düştü. Ömrüm çile ile geçti. Artık bedenim bu yükü taşıyamıyor.

Kesin Geri Dönüşü Hep Düşündük Ama Bir Türlü Beceremedik.

Eşim bir dönem kesin dönüşü de düşünmüştü. Bana hep ‘’biz burada baki değiliz, bir gün gelecek mutlaka geri döneceğiz’’ derdi. ‘’Bir ev alalım, bir atarla alalım geri döneriz’’ derdi. ‘’Olur ya bizi buradan kovarlar, en azından bir tarlamız olsa biraz lahana, biraz fasulye dikeriz, yeriz, geçinir gideriz’’ diye konuşurduk. Ama hayat hiç sizin planladığınız gibi olmuyor.

Çocukların Eğitimi Bizim İçin Çok Önemliydi.

Eşim bir de çocukların eğitimini çok önemsiyordu. Bende o da okula gitmemiştik. Çocuklarımızın mutlaka belli bir düzeye kadar okumasını istiyorduk. Eşim hep askerlik döneminde yaşadığı bir olayı anlatırdı. İlk acemi birliğinde subay ‘’Şu dört ayaklılar bir adım öne çıksın’’ demiş. Yani okuma yazma bilmeyenleri eşek yerine koymuş. Eşim bu hakareti hiç unutmamıştı. Çocuklara bu hatırasını anlatır okumaya teşvik ederdi.

Eşim 22 Yıl İşçilikten Sonra Hastalandı Malulen Emekli Oldu.

Eşim ilk önce Eisden Maden Ocağında çalıştı. Sonra kısa bir dönem Hollanda’da Daf Araba Fabrikasında çalıştı. Fabrika işinde zorlanınca tekrar Zolder Maden Ocağında çalışmaya başladı. Eşim Belçika’da 22 yıl işçilik yaptıktan sonra 1985 yılında hastalandı ve daha sonra malulen emekli oldu.

Eşimi 64 Yaşında İken Kaybettik.

Eşimin emekli olmasından sonra uzun süreli Türkiye’ye gider olduk. Bu arada bir gün çarşıda aniden yere yığılmış. Yapılan tetkikler sonrası kalp hastası olduğu ortaya çıktı. Birçok tedavi uygulandı. Tedavi için tekrar Belçika’ya gedik. Ancak 2000 yılına kadar yaşayabildi.

Eşim Belçika’ya geldikten sonra daha önce düşündüğü birçok şeyi gerçekleştirmiş oldu. Ev aldı, arsa aldı tarla aldı, çocuklarını okuttu. Çektiği çilelerin bedelini genç yaşta hayata veda ederek ödemiş oldu. Çocukları ve torunları şimdi rahat bir hayat sürüyorlar. O ise kara toprağa karıştı gitti.

Burada En Çok Dil Konusunda Sıkıntı Çektik.

İlk geldiğim yıllarda dil konusunda zorluklar yaşadım. Özellikle alışveriş işi zor oluyordu. Bir mağazaya gittiğimde elimde bol para olurdu. Alacağımı alır kasaya gelince parayı gösterirdim oradan ne tutarsa alırlardı. Sonra yavaş yavaş parayı tanıdık, birkaç kelime öğrendik. Çocuklar yetişince onlar bana tercümanlık yapmaya başladılar.

Okuma Yazmayı Belçika’da Öğrendim.

Ben Türkiye’de sadece Kur’an kursuna gitmiştim. İlk okul okumadım. Belçika’da önce Türkçe okula gidip okur yazarlık diploması aldım. Daha sonra ise Flamanca öğrenmek için kurslara gittim. Bir de hastanelerde hemşirelerden çok kelime öğrendim. Şimdi çat pat derdimi anlatacak kadar Flamanca biliyorum.

Çocuklarımı İyi Yetiştirdim.

Çocuklarımı ben çok iyi yetiştirdiğimi düşünüyorum. Çocuklarımdan çok memnunun. Hiçbir suç işlemediler. Kapımıza hiç polis gelmedi. Bizden şikayetçi olan olmadı. Hepsinin işi gücü düzeni var. Saygın birer insan oldular. Çocuklarımdan Allah razı olsun. Ömürleri uzun olsun. Allah sağlık ve sıhhat versin onlara.

Belçika’da Birçok Yeni Dostlarımız, Komşularımız Oldu.

Belçika’da birçok yeni aile tanıdık. Onlarla yakın dost olduk, ailece görüştük ve halen görüşüyoruz. Belçikalı komşularım da oldu. Simon adında bir Belçikalı komşum vardı. Hep bana gider gelir sohbet ederdik. Çok iyi bir insandı. Benim yarım Flamanca’ma aldırmaz beni anlamaya çalışırdı. Zorlandığımızda işaret dili ile anlaşırdım. Ona ikramlarda bulunurdu. Çok güze Türk kahvesi yapardım, bayılırdı içemeye. Yaptığım börek, çörekleri, kukları yer teşekkür ederdi. Başka komşu olarak İtalyanlar, Yunanlılar, Faslılar vardı, hepsi ile selamlaşır konuşurduk. Özellikle Yunan komşularımın hepsi Türkçe biliyorlardı. Onlarla Türkçe konuşuyordum.

Defalarca Sıla Yolunda Gidiş Gelişlerimiz Oldu.

Türkiye’ye hem uçakla ve hem de araba ile defalarca gidip geldim. Bir defasında yolda böbreklerimden sancılandım. Yoldayız, hastane yok doktor yok, acıdan kıvranıyorum Eşime yalvardım ne olur beni bir uçurumdan atın ve siz yolunuza devam edin dedim.

Türkiye’ye kadar o sancıyı çektim. Sonra Sakarya Taraklı beldesinde İçmeceler denen bir şifa merkezine gittim tedavi gördüm. Meğerse böbreklerimde taş varmış. İçtiğim şifalı sular fayda verdi ve böbrek taşlarını düşürdüm.

Bir seferinde ise Türkiye’den geri dönüş yolculuğunda arabamız bozulmuştu. Macaristan’da 1 haftaya yakın bir otelde kaldık.

Belçika’ya Geldik, Hayatımızı Kurtardık.

Şimdi bunca zaman sonra bugün geldiğimiz noktayı düne göre kıyasladığımda iyi ki Belçika’ya gelmişiz diyorum. Ben hiç şehir görmemiştim. Henüz Belçika konusu gündemde yok iken hep başka yerlerde yaşayıp düzen kuracağımıza dair rüyalar görüyordum. Rüyalarımda araba sürdüğüm, uçtuğum oluyordu. Gün geldi o rüyalar bir şekilde gerçekleşti.

Bizim vatanımız Türkiye. Orada doğduk büyüdük. Vatanımızı elbette çok seviyoruz. Ancak Belçika’da istikbalimizi kazandık. Belçika sayesinde para gördük, yer aldık, düzen kurduk, çocuklarımız okuttuk, büyüttük. Onlarda bu ülkede bir yaşam kurdular, bugünlere geldiler.

Ben çok hastalık çektim. Şayet Belçika’da haklarımız olmasa yeterli tedavi hizmeti alamazdım. Belki de çoktan ölmüştüm ve üzerimde çimen bitmişti.

60 Yıl İçerisinde Çok Acılar Gördüm.

İnsan hayatında zor dönemler oluyor. Annen, babam ve ağabeyimiz peş peşe hayattan ayrıldıkları zaman yüreğimden derin yaralar açılmıştı. Onların ölümü benim hayatımda büyük bir dramdır. Memlekette adeta sığınacak bir limanım kalmamıştı.

Bir de oğlumun ilk eşi genç yaşta aniden hastalandı ve vefat etti. Bu hayatımda yaşadığım ikinci bir travma oldu.

İki Torunum Enkaz Altında Kaldı.

1999 Sakarya depreminde 2 torunum enkaz altında kaldılar. Şimdi bir insan düşünün bir taraftan gözden ıraksınız, diğer yandan gün gelir bir gün kavuşur hep beraber yaşarız diye düşündüğünüz yakınlarınız hiç beklemediğiniz bir şekilde kaybolup gidiyorlar. Bu kayıpları ve acılarını ancak çekenler bilir.

Beni Kendi Vatanımda Toprağa Versinler.

Ben vefat edince vatanımda Türkiye’de defnedilmek isterim. Bizim Türkiye’de aile mezarlığımız var. Eşimde oraya yatıyor. Beni eşimin yanına defnetsinler.