Ziya Çalışkan 

Ziya Çalışkan werd in 1935 geboren in Kumanova, Macedonië. In 1957 besloot zijn familie te emigreren naar Turkije, op zoek naar een beter leven. “Onze eerste emigratie was naar Turkije,” herinnert Ziya zich. Samen met zijn grote oom en diens gezin kwamen ze aan in Edirne, met als doel uiteindelijk Manisa te bereiken, waar familieleden al gevestigd waren. "Mijn overleden vader zei altijd: 'Of we nu daarheen gaan of hier blijven, we zullen overal vreemden blijven,'" vertelt hij. Dit gevoel van vreemdelingschap zou hem de rest van zijn leven bijblijven.

Het Begin in Turkije

Ziya’s aankomst in Turkije ging niet zonder slag of stoot. Het gezin was met 29 mensen, sprak geen Turks, en had niet veel meer dan hun kleren. "We kenden geen woord Turks," zegt Ziya, en dat maakte het moeilijk om werk te vinden. “De grootste moeilijkheid was de taal. Werkgevers vroegen ons iets, maar omdat we het niet begrepen, gingen ze gewoon weg,” legt hij uit. Gelukkig bood de burgemeester van Lüleburgaz, die ook van Albanese afkomst was, hen een tijdelijke oplossing: een onderkomen. “De burgemeester van Lüleburgaz helpt ons,” zegt Ziya, dankbaar voor deze eerste hulp. Het gezin werd doorverwezen naar andere Albanezen die hen ook tijdelijk onderdak gaven, wat hen in staat stelde hun weg te vinden in het nieuwe land.

Een Nieuwe Wereld: Olijven en Werk

Een van de eerste ontdekkingen die Ziya in Turkije deed, was de olijf. “De eerste keer dat ik olijven zag, was in Turkije,” vertelt hij met een glimlach. Na enige tijd vond Ziya werk bij een boer die Albanees sprak, waarmee hij zijn eerste stappen in de werkende wereld zette. Later verhuisde hij naar Bursa, waar hij als chauffeur werkte. “Daar werkte ik 3 jaar als chauffeur bij een bedrijf. Twee jaar werkte ik als vrachtwagenchauffeur in een steengroeve. In dat bedrijf was ik coördinator,” legt Ziya uit. Hij was geliefd en vertrouwd in het bedrijf, wat leidde tot de mogelijkheid om naar Konya te verhuizen voor een nieuwe investering van zijn werkgever.

De Keuze voor Duitsland

In 1964 stond Ziya voor een belangrijke beslissing. Zijn broer was een jaar eerder naar Duitsland gegaan en had hem aangemoedigd om hetzelfde te doen. "Mijn broer was naar Duitsland gegaan. Toen hij voor het eerst op vakantie kwam, vertelde hij ons over zijn ervaringen en hoeveel geld hij daar verdiende," zegt Ziya. Ondanks zijn twijfels over het verlaten van zijn goede baan in Turkije, besloot Ziya uiteindelijk naar Duitsland te gaan. "Mijn werkgever was erg verdrietig toen ik zei dat ik naar het buitenland wilde," vertelt hij, en het was een emotioneel afscheid.

Aankomst in België

Op 30 mei 1964 kwam Ziya met het vliegtuig aan in België. “We kwamen met het vliegtuig naar België,” zegt Ziya. Het was een land van onbekende talen en cultuur. Een Duitse tolk begeleidde hen, maar door het taalbarrière begrepen ze elkaar slecht. “We gooiden de limonades over de grond omdat we niet wisten wat het was en dachten dat het alcohol was,” herinnert Ziya zich lachend. Het verblijf in België begon chaotisch, maar uiteindelijk arriveerden ze bij de Zwartberg-mijn in Beringen, waar Ziya negen jaar zou werken.

Huwelijk en Familie

In 1967 keerde Ziya tijdelijk terug naar Turkije om te trouwen. "In Manisa was een meisje aangeraden, ze was de dochter van een rijke familie," zegt hij. De familie van het meisje stelde echter als voorwaarde dat hij niet terug zou keren naar Europa. Ziya weigerde en het huwelijk ging niet door. Later, toen hij in Kemalpaşa was, vond hij een andere bruid. "Ze verkochten mijn ouderlijk huis om mijn bruiloft te regelen," vertelt Ziya. Na zijn huwelijk in 1969 keerde hij terug naar België, waar hij zijn gezin verder opbouwde.

Een Moeilijk Begin voor de Kinderen

De eerste jaren in België waren zwaar voor Ziya en zijn gezin. “De eerste jaren waren moeilijk voor mijn kinderen. Omdat wij de taal niet spraken en geen formele opleiding hadden, konden we hen niet goed helpen,” legt Ziya uit. Ondanks deze moeilijkheden was Ziya vastbesloten om zijn kinderen een goede toekomst te geven. "Ik werkte hard om geld te verdienen, ze te voeden en op te voeden," zegt hij trots. Het harde werk begon zijn vruchten af te werpen, en zijn kinderen vonden hun weg in de Belgische samenleving.

Vriendschappen en Integratie

Een belangrijk onderdeel van Ziya's leven in België was het maken van vriendschappen met Vlaamse mensen. "In België leerde ik de Vlaamse taal van mijn Vlaamse vrienden," zegt Ziya. Door deze vriendschappen ontwikkelde hij zijn taalvaardigheden en begreep hij de cultuur beter. "Wie in België wilde werken, vond een baan," merkt hij op, en benadrukt dat de meeste mensen die geen Nederlands spraken, werk vonden in de mijnen. Ziya zelf werkte negen jaar in de mijn, en later nog in een fabriek in Hechtel.

België als Thuis

Met de jaren veranderde Ziya's kijk op België. "In het begin dachten we dat we terug zouden gaan," zegt hij, maar zijn kinderen groeiden op in België en begonnen hun eigen leven daar op te bouwen. Ziya realiseerde zich dat België inmiddels zijn nieuwe thuis was geworden. "Vandaag de dag, als ik naar Turkije of Macedonië ga, voel ik me nog steeds een vreemdeling," zegt Ziya met een glimlach. Hij en zijn familie hebben een stevig fundament in België opgebouwd. "Mijn kinderen hebben werk en een goed leven. Ze zijn gelukkig, en als zij gelukkig zijn, ben ik dat ook," zegt hij dankbaar.

Het Belang van Identiteit en Toekomst

Ziya wil dat zijn kleinkinderen een goede opleiding krijgen en hun eigen identiteit behouden. "Ze moeten zeker hun eigen taal, religie en cultuur goed leren," zegt hij. Hij hoopt dat zijn kinderen en kleinkinderen zich zowel de waarde van hun afkomst als de mogelijkheden in België zullen realiseren. "Het belangrijkste is dat ze goede mensen worden."

Ziya's verhaal is een verhaal van hard werken, doorzettingsvermogen en het vinden van een thuis op een nieuwe plek. Terwijl hij nu met pensioen is en rustig leeft, kijkt hij terug op zijn emigratie als een keuze die zijn familie ten goede is gekomen. "Ik ben dankbaar en leef hier rustig," zegt Ziya, tevreden met de keuzes die hij maakte en de toekomst die hij voor zijn gezin heeft gecreëerd.

ZİYA ÇALIŞKAN

PELT

Ben Makedonya’nın Kumanova şehrinde 1935 yılında doğdum. 28 Şubat 1957 yılında Türkiye’ye göç ettik.

İlk Göçümüz Türkiye’ye Oldu.

Makedonya’dan Türkiye’ye tren ile gitmiştik. Büyük amcam ve ailesi ile birlikte tam 29 kişi Edirne’ye geldik. Aslında hedefimiz Manisa şehrine gitmekti. Orada bizim memleketten yerleşen akrabalarımızın olduğunu duymuştuk. Rahmetli babam bize ‘’biz oraya da gitsek yabancıyız, burada da kalsak yabancıyız’’ dedi.

Bir Kelime Türkçe Bilmiyorduk.

Edirne’den Lüleburgaz’a geldik. Biz Arnavut kökenli Müslümanlarız. Biz bir kelime Türkçe bilmiyorduk. Müslüman olarak hep kendi dilimizi konuşurduk. Ailede sadece biraz babam ve amcamın eşi Türkçe biliyordu. 29 kişilik bir aile ve hiçbir şeyimiz yok. Yatak lazım, yorgan lazım, kap kacak lazım, başınızı sokacak bir ev lazım. Böyle bir durumda çare aramaya başladık.

Lüleburgaz Belediye Başkanı Bize Sahip Çıktı.

Biz aile olarak bir düzen kurabilmek üzere çare ararken birileri Lüleburgaz belediye Başkanının Arnavut kökenli olduğunu söylediler. Hemen ona koştuk ve yardım istedik. Sağolsun bizi birkaç gün misafir etti. Sonra bizi bizimle aynı bölgeden gelen ailelerle tanıştırdılar. Onlarda bizi 15 gün misafir ettiler. Sonra bize ev bulundu ve bir şekilde oraya geçici de olsa yerleşmiş olduk.

Zeytini İlk Defa Türkiye’de Gördüm.

O zamanlar en çok dil sorunu çekiyorduk. Bir yerde iş bulsak bile Türkçe bilmediğimiz için anlaşamıyorduk. İşçi arayanlar bize bazı şeyler soruyordu, biz anlamayınca çekip gidiyorlardı. Sonra Arnavutça bilen bir çiftlik sahibi bize iş verdi ve orada çalışmaya başladık. Orada bize ilk defa zeytin ikram edilmişti. Daha önce hiç zeytin yememiştim.

Daha sonra Bursa Kemalpaşa’ya taşındık. Oraya yerleştikten sonra 3 yıl bir şirkette şoförlük yaptım. 2 yıl ise bir taş ocağında kamyon şoförlüğü yaptım. Orada iş yerinde koordinatörlük yapardım. İş yerine işçi bulundum, işleri organize ederdim. İş yerinde sevilen güvenilen biri olmuştum. İşveren beni çok sevmişti. Bana güveniyordu. Bursa Kemalpaşa’dan Konya’ya gidecektik. Orada yeni bir yatırımı olacaktı ve ben orada da işlerin başında olacaktım.

Ağabeyim Almanya’ya Gelmişti.

Benim ağabeyim 1 yıl önce İş ve İşçi Bulma kurumu vasıtasıyla Almanya’ya gitmişti. O ilk izine geldiği zaman neler yaşadığını, Almanya’da ne kadar para kazandığını bize anlatmıştı. O beni teşvik etti. Sende yazıl yurtdışına çık, oralarda Türkiye’den daha fazla para var dedi. Ben ise tereddüt ediyordum. Patronum beni çok seviyordu. Konya’da yapacağı yatırım boyunca işim çok rahat olacaktı. Patronum benim yurtdışına çalışmaya gideceğimi duyunca çok üzülmüştü.

Artık kararımı vermiştim. Ben de yurt dışına çalışmaya gidecektim. Bir şekilde bende iş bulma kurumuna yazıldık. 1964 yılı mayıs ayında Bursa’da pasaportumu aldım. Bursa ve Ankara’da sağlık kontrolünden geçtim. Ankara’ya patronum beni bizzat özel arabası ile götürdü. Beni kendi çocuğu gibi sevmişti.

Yurt Dışında Bizi Nelerin Beklediğini Bilmiyorduk.

Ankara’da sağlık kontrolünden geçtikten sonra ilk bizim isimlerimiz okunmuştu. Biz yabancı dil bilmiyorduk. Belçika’da nasıl bir dil konuşuluyor, biz onlarla nasıl anlaşacağız diye düşünmeye başladık.

Belçika’ya uçakla geldik. 30 Mayıs 1964 Cumartesi günü Brüksel havaalanına indik. Pavlo adında bir Alman kökenli tercüman vardı. Yarım yamalak Türkçesi ile bize tercümanlık yapıyordu. Bizi bir yerlerde ağırladılar ve ikramlarda bulundular. Bize verdikleri limonataları yerlere döktük. Biz daha önce bu tür içecekleri tatmamıştık, ne olduklarını bilmiyor ve onları alkollü içecek zannediyorduk.

Bizi daha sonra bir otobüs ile çalışacağımız bölgelere götürecekleri anda otobüste koltuk yüzünden kavga çıktı ve polislik olduk. Sonra bizi Zwartberg maden ocağının olduğu yere getirdiler. Orada bizi taksim ettiler. Orada yapılan taksim sonrası Beringen’e geldim ve Maden Ocağında çalışmaya başladım. Beringen Maden Ocağında 9 Yıl Çalıştım.

Buraya Geldiğimde Bekardım.

Birkaç yıl çalıştıktan sonra Türkiye’ye giderek düğün yapıp evlendim. 1967 yılında evlenmek üzere Türkiye’ye gittim. Manisa’da bir kız tavsiye etmişlerdi. Zengin bir ailenin kızıydı. Ancak bir şartları vardı. Eğer evlenirsek tekrar Avrupa’ya gitmeyip orada kalmamı istiyorlardı. Benim aile bireylerimin hepsi evlenip orada kalmamı istiyorlardı.

Ben bu teklife karşı çıktım. Evlenirsem eşimi alıp tekrar Belçika’ya giderim dedim. Kızın babası o zaman bu evlilik olmaz dedi. Ben de diretince iş bozuldu ve oradan ayrıldık.

Kemalpaşa’da Başka Bir Eş Adayı Çıktı.

Manisa’dan Kemalpaşa’ya geldiğimizde bana başka bir eş adayı yakıştırmışlar. O zaman kardeşimde evleniyordu. Neyse beni orada yeni gelin adayı ile görüştürdüler. Babası daha önce vefat etmişti. Beni çağırdıkları yerde hep kadınlar vardı. Beni kapı aralığından biri izliyordu. Orada eş adayını kapı aralığından görüyordum. Sonra çağırdılar geldi yanıma oturdu ve konuşmaya başladık.

Orada düğünümü yapmak üzere babamdan kalma evimizi sattılar. Beni adeta cezalandırmış oldular. Bana ‘’sen zengin kızını almadın, şimdi fakir biriyle evleniyorsun, para yok, biz de baba evini sattık’’ dediler. Bende orada baba evinden gelen parayı istemedim. Onlara ‘’Para sizin olsun, ben bu kızla evleneceğim ve tüm masraflarımı da kendim öderim’’ dedim. Bir şekilde 1967’de nişanlandım, 1969’da evlendim.

Evlenmek Üzere Gittiğimde Türkiye’de 6 Ay Kalmıştım.

Param orada bitmişti. Para isteyecek kimsem de yoktu. Bir de adımız Avrupalı’ya çıkmıştı. Avrupalı paralı adam demekti. Bir şekilde yakınlarımızın katkısı ile tekrar Belçika’ya geri döndüm ve çalışmaya başladım.

Benim Bir Özürlü Çocuğum Oldu.

Benim ilk çocuğum 1972 doğumlu. Benim 5 kız 1 oğlum var. Hepsi hayattalar. Benim 1 özürlü çocuğum oldu. O doğduğu zamanlarda tıp o kadar ileri değildi. Sürekli bize bu çocuğun nasıl böyle olduğu ile ilgili sorular soruyorlardı. Biz ise dil bilmediğimiz için anlatamıyorduk. O kızımız için zamanında doğru tedavi için yeterli derdimizi anlatıp destek veremedik.

Çocuklarım İlk Dönemde Biraz Zorluk Çektiler.

Çocuklar için ilk yılar zor geçti. Anne baba olarak dil bilmediğimiz ve kendimizin bir temel eğitimi olmadığı için çocuklara yardımcı olamadık. Onlar eğitimde kendi yollarını kendileri buldular. Ben sadece çalıştım, para kazandım onları besledim büyüttüm. Onları aç bırakmadım, açıkta bırakmadım. Çocuklarımdan çok memnunun. Bana hiç üzüntü yaşatmadılar.

Flamanlarla Dostluk Köprüsü Kurdum.

Belçika’da Flamanca’yı Flaman arkadaşlarımdan öğrendim. Onlarla kurduğum dostluk sayesinde dil bilgimi geliştirdim. Onlarla bir araya geldiğimizde geçmişte neler yaşadığımı neler çektiğimi, buraya nasıl geldiğimi anlatırdım. Onlarda kendi yaşadıklarını bana anlatırlardı.

Bir yabancı ülkeden en zor iş o ülkenin dilini anlamak oluyor. Hele ilk dönemlerde insanın derdini anlatamaması çok zor bir şeydi. Tercümanlar vardı ama bedava hiçbir iş yapmazlardı.

Belçika’da Çalışmak İsteyene İş Çoktu.

Belçika’da çalışmak isteyen bir şekilde iş buluyordu. Madende herkes çalışmıyordu. Belçika’da dil bilmeyenlerin çoğu maden ocağında çalışıyordu. Biraz dil bilen dışarıda fabrika işlerinde iş bulabiliyordu. Bir mesleği bir yeteneği olanların ve biraz dil bilenlerin fabrikalarda iş bulması daha kolaydı.

Ben burada fazla zorluk çekmedim. Daha çok yaşlı insanlarla dostluk yapar onlarla konuşur ve onlardan çok şey öğrenirdim.

Maden ocağında 9 yıl çalıştım. Ondan sonra 1 yıl Hechtel’de bir metal fabrikasında çalıştım. İşyeri patronu değişince birkaç yıl işsiz kaldım. Sonra bir şekilde emekli olduk.

Araba İle Çok İzine Gittim.

Benim çok izin maceralarım var. 1967 yılında izine gitmek için bir araba satın aldım. Eski bir Chavrolet tipi arabayı güzel bir bakım yaparak hazırladım. Yol iz bilmiyorduk. Almanya’da çalışan ağabeyim ile yola çıktık. Bu arada bize bir Ankaralı aile de katıldı, beraber yola çıktık. Yolda Frankfurt’u geçtikten sonra gece yarısı arabamın lastiği patladı.

Ben arabanın lastiğini değiştirirken bizimle yola çıkan Ankaralı arkadaş arabasına binmiş gitmiş. Yolda Salzburg gümrüğüne geldiğimizde bizimle yola çıkan arabayı gördük. Biz gümrükten geçerken Ankaralı ve ailesi bizi gördüler. Hemen yanımıza gelip aman bizi kurtarın diye yalvarmaya başladılar. Meğerse sigortası yokmuş, parası yokmuş, arabanın lastikleri kabak, yolda kar var ilerleyemiyorlar. Ağabeyim bırak karışma dediyse de ben vicdan sahibi biriyim, onlara bin mark para verdim.

Sonra yolda bir talihsizlik yaşadık.  Arabamız yollar buz tuttuğu için kaydı ve bir araziye saplandı. Sonra bir çekici çağırdık ve arabamızı tekrar yola çıkardık. Orada bir de tarla sahibine açtığımız zarardan dolayı 500 mark para vermek zorunda kaldık.

Belçika’ya Gelmem Benim ve Ailem İçin İyi Oldu.

Aradan yıllar geçti. İlk yıllarda insan pek farkında olmuyor ancak şimdi iyi ki Belçika’ya gelmişim diyorum. Bundan birkaç yıl evvel bunu demiyordum. Şimdi yaşlandık. Bir Türkiye’deki duruma bakıyoruz, bir de buradaki imkanlara bakıyoruz ve arada çok büyük fark olduğunu görüyoruz.

İlk Geldiğimiz Dönemlerde hep Aklımızda Geri Dönüş Fikri Vardı.

Buraya ilk geldiğimiz yıllarda öyle uzun yıllar Belçika’da kalacağımızı bir ömrü burada tamamlayacağımızı düşünmüyorduk. Çocuklar burada yetişince okula gittiler, burada evlendiler, yuva sahibi iş sahibi oldular. Bizde bu durumu görünce artık buraya yerleştiğimizin farkına vardık ve geri dönüş ümidini yitirmeye başladık.

Türkiye’de zamanla ev arsa aldık. Ancak zamanla her şey bir kısır döngüye dönüştü. İzine gidiyordun, izinin kısa, hiçbir konuya tam olarak kendini veremiyorduk. Sahibi olduğun şeylerle tam olarak ilgilenemiyorsun. Orada hep senin işlerini takip edecek birine ihtiyacın oluyor. Orada birinin üzerine yaptığım emlaklarımı arazilerimi bu şekilde kaybettim.

Belçika’yı Bugün İçin Bir Yeni Vatan Olarak Görüyorum.

Ben bugün Türkiye’ye de gitsem, Makedonya’ya da gitsem yabancıyım. Oralarda artık tanıdığım kimse kalmadı. Oralarda birine bir işim düşse kimde bana yardım etmiyor. Birine bir iş yaptırmaya kalksak yerliye 10 liraya yapıyor, beni yabancı görüp benden 100 lira istiyor.

Biz Belçika’da artık bir temel kurduk. Çoluk çocuğumuzun hepsinin işi, geliri ve bir düzeni var. Herkes hayatından memnun. Onlar hayatlarında memnun olunca elbette bende memnun oluyorum. Böyle olunca Belçika bizim için ister istemez doğal olarak bir vatan oldu.

Haksızlık Her Ülkede Olabilir.

Belçika’da öyle çok ciddi bir haksızlık ile karşılaşmadım. Her ülkede haksızlık, yanlışlıklar olabilir. Bana göre ufak tefek şeylere takılıp abartmamak lazım. Ancak bir gerçek var. Biz burada yabancı kökenli insanlarız. Burada evliya da olsan gerçek bu.

Buranın kanunlarını tam olarak bilmiyorsun, usullerini bilmiyorsun, adetlerini bilmiyorsun, yolunu izini bilmiyorsun, buna rağmen sana burada yaşama hakkı tanınıyor. Allah’a şükretmek lazım. Ben burada emekliyim. Maaşım düzenli olarak ödeniyor. Bu şartlarda Türkiye’ye dönmeyi hiç aklıma getirmiyorum. Şükrediyor ve burada rahatça yaşıyorum.

Torunlarım İyi Eğitim Alasınlar, İyi Meslekleri Olsun.

Çocuklarımı ben kendi imkanlarımla yetiştirdim. Hem bu ülkenin dilini iyi biliyorlar hem de kendi anadilleri olan Türkçe’yi iyi bilirler. Türkçe için Beringen’de kaldığımız zaman okula gittiler. İslam Din bilgisi için zaten anneleri hem kendi çocuklarına Kur’an okumayı öğretti, hem de oturduğumuz mahalledeki Türklerin çocukların ders verdi.

Bir insan için kimliği çok önemlidir. Bizim çocuklarımız bizden alacağını aldılar. Şimdi torunlarımız ve onların çocukları var. Onlarda kendi kimliklerini korumak istiyorlarsa mutlaka dilini ve dinini iyi öğrenecekler, kültürlerini deva ettirecekler. Bu ülkede ise iyi bir eğitim alıp iyi bir meslek sahibi olacaklar. Ve en önemlisi iyi bir insan olacaklar.

Beni Bu Ülkede Toprağa Versinler.

Çocuklarım beni vefat edince burada toprağa versinler. Benim büyük atalarım ve anam Makedonya’da vefat ettiler, babam ise Türkiye’de vefat etti. İki ağabeyim, yengelerim Türkiye’de vefat ettiler. Şimdi ben onların düzenli olarak gidip mezarlarını ziyaret edemiyorum. Şayet aklıma gelişe, imkânım olursa ancak bir mezar ziyaretinde bulunuyorum. Şimdi bu açıdan bakıldığında en mantıklısı artık burada bir mezarımızın olması. Çocuklarımız torunlarımız bizi bu şekilde daha sık ziyaret edebilir hatırlarlar.